Sam svoj pčelar: kako da povećate kvalitet meda

Med, konačni proizvod pčelinjeg društva, predstavlja veoma složenu materiju, što je posledica mnogobrojnih činilaca koji utiču na njegovo stvaranje. Pčelinje društvo nailazi na različite činioce izvan košnice, a najvažniji su klimatske prilike i sastav medonosnog bilja. Danas, posebnu važnost treba posvetiti i samoj sredini odnosno područja aktivnosti gde je smešten pčelinjak.

VIŠE: Iskustvo baštovana: kako napraviti jeftin plastenik (KORAK PO KORAK)

Iz savremenih shvatanja tehnologije proizvodnje proisteklo je i nekoliko metoda koje se bave upravljanjem i kvalitetom. U tom smislu je najaktuelnija metoda HACCP koja se bavi analizom rizika u kritičnim kontrolnim tačkama. U izvornom tumačenju to su tačke gde najčešće može doći do kontaminacije proizvoda i rizika od pojave trovanja hranom.

Prva kritična i kontrolna tačka po kvalitet meda je izbor matice i košnice što uključuje i tehnološke operacije pripreme košnice, obezbeđenje uslova rojenja i drugih pripremnih operacija. Pčelinja društva držati u novim, standardnim i čistim košnicama. U ramove moraju biti ugrađene satne osnove od čistog voska koji je prošao proces dezinfekcije na temperaturi od 130 °C.

VIŠE: Organsko baštovanstvo: kako da pretvorite travnjak u povrtnjak ili cvetnu leju bez dubokog riljanja

Druga kritična kontrolna tačka je paša pčela. Neophodno je obezbijediti dovoljne količine nektara kao polazne sirovine u proizvodnji meda. Vrsta paše ima značajnog uticaja na fizičke osobine meda (boju, gustinu, viskozitet...) Kod ove kritične tačke mora se voditi računa o:

•  u prosecu glavne pčelinje paše nije dozvoljeno korištenje bilo kakvih lekova koji se koriste za lečenje u pčelarstvu.
•  Ako med nije izvrcan posle pčelinje paše nije dozvoljeno prihranjivanje pčelinjih društava.
•  Zaštiti biljaka ali i samih pčela. Neophodno je ostvariti koordinaciju pčelara i farmera – vlasnika voćnjaka i drugih poljoprivrednih površina, kako bi se u vreme tretiranja poljoprivrednih kultura zaštitnim sredstvima sprečio izlazak pčela i time onemogučilo prisustvo pesticida u medu.
•  Prilikom oduzimanja meda od pčelinjih društava, med mora biti potpuno zreo.

Posebno značajan faktor rizika po kvalitet meda i njegovu vrednost je proces zagrevanja odnosno dekristalizacije meda. Dokazano je da tokom zagrevanja meda dolazi do nastojanja HMF (fdroksi-metil-furfurola) kao posledica dehidratacije odnosno odvajanja vode od ugljenih hidrata. HMF je nepoželjna supstanca, a postoje indicije da je i kancerogena. Istraživanja ukazuju da dužina zagrevanja meda ima značajniji uticaj na njegov kvalitet od visine temperature.

VIŠE: Sakupljanje semena

Poslednja kritična tačka je skladištenje odnosno čuvanje meda, kada dolazi i do njegove kristalizacije. Med se mora čuvati u ambalaži prikladnoj za čuvanje i transport.

Analizom kontrolnih tačaka u procesu proizvodnje meda dolazimo do jednostavnog zaključka:

Bez obzira na činjenicu da pčele stvaraju med, najvažnija kontrolna tačka u lancu jeste čovek – pčelar. On mora da pokaže dovoljno znanja i odgovornosti kako bi med ispunio sve zahteve koji se od njega očekuju i koji se ističku kada se nudi potrošaču.

Dosadašnja istraživanja kvaliteta meda u našoj zemlji su se najčešće temeljila uglavnom na sadržaju redukujućih šećera, vode, saharoze, kiselosti i pepela. Standardne metode definisane Pravilnikom o kvalitetu meda i drugih pčelinjih proizvoda uključuju i vrednosti DN (dijastatičkog broja) i HMF koji daju važnu informaciju, da li je med prirodan ili krivotovren.

Za pčelare je posebno interesantno kako proizvesti i potrošačima ponuditi med dobrog kvaliteta koji je proizveden u ekološki čistoj sredini. Med može biti i dobar biološki indikator zagađenja životne sredine, a količine kontaminenata zavise i od prirode zagađivača. Najveće količine kontaminenata nalaze se u samom organizmu pčele zatim i pčelinjim proizvodima: u polenu, medu, vosku, propolisu.

PROČITAJTE JOŠ: Volontiranje na organskim farmama: Niko ništa ne plaća a svi nešto dobijaju

Pčelinjak u toku pčelinje paše mora biti smešten najmanje četiri kilometra od površina koje se:

•  tretiraju hemijskim sredstvima-pesticidima, gradskih centara, fabrika koje zagađuju okolinu, komunalnih i drugih otpada.

1. Pesticidi i rezidue

•  Negativne posledice upotrebe pesticida u životnoj sredini, za pčelarstvo se manifestuju dvojako:
•  Uginuće pčela koje je vidljivo golim okom
•  U medu se javljaju rezidue pesticida. Analizom organizma uginulih pčela može se utvrditi i nedozvoljena upotreba pojedinih pesticida u životnoj sredini.
•  Za med kao hranu sa posebnom reputacijom, pravilnicima EU, propisan je nulti nivo rezidua pesticida, što pčelarima u zemljama gde je kontrola rigorozna predstavlja veliki problem, obzirom da pesticidi imaju široku primenu tretiranju voća, povrća i ostalih poljoprivrendih kultura.

2. Teški metali

Prisustvo teških metala (olovo, živa, bakar, cink...) se može konstatovati u medu, ako su pčelinjaci locirani u blizini velikih saobraćajnica gde ima dosta izduvnih gasova koji sadrže teške metale, industrijskih postojenja, rudnika...

VIŠE: Sprečite bolesti travnjaka

3. Ostaci lekova u medu

Antibiotici i drugi lekovi se koriste u pčelarstvu za suzbijanje i lečenje zaraznih i drugih bolesti pčela. Imajući u vidu brzinu adaptacije mikroorganizama u vidu stvaranja rezistentnosti na antibiotike, ukazala se potreba studioznog praćenja ove pojave sa ciljem iznalaženja mogućnosti veće zaštite zdravlja ljudi, životinja i biljaka drugim vidovima zaštite. Istraživanja posljednjih godina su pokazala da se broj osjetljivih sojeva mikroorganizama na antibiotike značajno smanjio. Komisija EU još 1999. godine je donela odluku o hitnom smanjenju primene antimikrobnih sredstava na svim područjima: humane medicine, stočarstva i zaštite biljaka. Med i ostali pčelinji proizvodi, koji se upotrebljavaju za ishranu ne smeju sadržavati rezidue antibiotika. Pčelari kao prvi subjekt u lancu proizvodnje meda, su vrlo bitni u lancu kontaminacije, jer oni su ti koji se staraju o kontroli bolesti pčela i da med ne bude kontaminiran sa ostacima lekova.

4. Dioksini

Jedan od najopasnijih zagađivača životne sredine su dioksini, koji predstavljaju poseban problem. Nastaju kao posledice neadekvatnog spaljivanja komunalnog i medicinskog otpada i kao nus produkt hemijske industrije. Vazduh služi kao medij za prenošenje molekula i čestica dioksina, koje zatim padaju na sve što raste na zemlji, pa ih na taj način pčele preko polena unose u košnice. Ukoliko se u medu nađu i tragovi dioksina, med nije dozvoljen za ishranu.

5. Spore bakterije i plesni

Med kao materija sa visokom koncentracijom ugljenih hidrata i niskom pH vrijednošću nepovoljno utiče na razvoj spora bakterija.

Spore bakterija i plesni iz životne sredine pčele sa polenom donose u košnicu i mogu se naći u svim pčelinjim proizvodima. Za uništavanje spora zbog njihove otpornosti na fizičke i hemijske faktore, neophodna je temperatura od 130 °C, povećan pritisak i vremenski period od tri minute. Med se ne podvrgava ovakvim uslovima (izuzetak industrijski med) jer bi se ovim narušile u prvom redu biološke karakteristike meda kao i fizičko hemijske osobine. 

Problem kontrole meda i pčelinjih proizvoda je posebno značajan kako u cilju zaštite zdravlja potrošača tako i mogućnosti ostvarenja izvoza meda na svetsko tržište. Neophodno je usavršavati metode, poštujući evropske i svetske standarde kvalitea, uključujući i kontrolu (pesticida, antibiotika, teških metala...), kako bi se obezbedila ispravna konkurencija na tržištu i potrošač zaštitio od proizvoda spornog i u najmanju ruku sumnjivog kvaliteta.

Tekst: Mr. Merima Kadrić-Osmanović

Izvor: Aura