Kraj 19. i početak 20. veka obeležila je ličnost Jovana Cvijića (1865, Loznica – 1927, Beograd), jednog od najvećih srpskih naučnika i utemeljivača savremene jugoslovenske geografije. Univerzitetsko školovanje započeo je u Beogradu, a kao veoma talentovanom odobreno mu je dalje usavršavanje u Beču, gde je 1892. godine doktorirao. Jovan Cvijić je bio jedan od naših prvih svestrano i moderno školovanih naučnika. Izuzetan doprinos dao je u više srodnih naučnih disciplina (geografija, geologija, istoriografija, sociologija, ekonomija).
Proučavajući karst, koji je kod nas razvijeniji nego u bilo kojoj drugoj zemlji na svetu, postavio je osnove karstologiji koje u naučnim krugovima ni do danas nisu prevaziđene. Njegove studije iz te oblasti su imale takav uticaj na naučnu javnost, da su neke srpske reči ušle u svetsku terminologiju. Cvijić je bio neumorni putnik i istraživač, tako da je četrdesetak godina proveo na terenu proučavajući Balkan, Evropu i Malu Aziju. Prvi je rekonstruisao evoluciju Panonskog mora i Egejskog jezera.
Naučni rad iz fizičke geografije sintetizovao je u delima „Geomorfologija“ (1926.) i monumentalnom „Atlasu jezera Stare Srbije i Makedonije“ (1902). Američko geografsko društvo dodelilo mu je 1924. godine zlatnu medalju za izuzetne rezultate u ovoj oblasti, a u Londonu i danas stoji njegovo ime uklesano u bronzi na ulazu u Kraljevsko geografsko društvo. Zahvaljujući Cvijićevom metodičnom i studioznom istraživanju, Balkansko poluostrvo je najsveobuhvatnije proučavano područje toga doba na svetu.
Druga velika oblast Cvijićevog naučnoistraživačkog rada je antropogeografija. Veoma je značajan njegov doprinos u proučavanju razlika u rasprostranjenosti starih kultura, geografskom rasporedu i migracijama stanovništva, stepenu prosvećenosti naroda, nivou privrednog razvitka, tipovima i položaju naselja, tipovima i izgledu kuća, kao i etnopsihičkim osobinama Južnih Slovena. Rezultate ovih sistematskih istaživanja objavio je u svom kapitalnom delu „Balkansko Poluostrvo“. Njegovi naučni radovi objavljeni su u 14 tomova sabranih dela.
Pored izuzetno bogate naučne delatnosti, profesor Jovan Cvijić je 1907. godine bio prvi rektor Beogradskog univerziteta, a 1921. je postao predsednik Srpske kraljevske akademije i na tom položaju ostao do kraja života. Osnovao je prvu geografsku ustanovu na Balkanu (Geografski zavod 1893.) i Srpsko geografsko društvo koje i danas postoji. Narodna banka Srbije je 2004. godine pustila u opticaj novčanice od 500 dinara sa likom Jovana Cvijića. Vrh na planini Rudniki nosi naziv Cvijićev vrh (1132 m).
U centru Beograda, u skrovitom ambijentu Kopitareve gradine, nalazi se kuća Jovana Cvijića, gde je napisao većinu svojih najznačajnijih naučnih radova. Prema želji njegove supruge, 1965. godine kuća je pretvorena u memorijalni muzej. Izgrađena je 1905. sa elementima eklekticizma i klasicističkom stilskom varijantom, tipičnom za gradnju porodičnih kuća toga doba u Beogradu. Ona i danas čuva duh vremena u kojem je nastala. Graditelj kuće je Sreten Stojanović koji je radove izvodio po nacrtima i željama Jovana Cvijića. Kuća je jedinstvena po svojoj unutrašnjoj dekoraciji za šta je zaslužan Dragutin Inkiostri-Medenjak, koji se smatra jednim od začetnika nacionalne dekorativne umetnosti.
Dobro poznavanje i razumevanje tradicionalne kulture, arhitekture i narodnog stvaralaštva spojilo je naučnika i umetnika na zajedničkom projektu. Obojica su delila entuzijazam ondašnje inteligencije o potrebi stvaranja nacionalnog stila, koji bi se zasnivao na balkanskim folklornim elementima.
Zahvaljujući ljubaznosti zaposlenih u Muzeju grada Beograda i Memorijalnom muzeju Jovana Cvijića, u prilici smo da vam predstavimo mali deo njihove bogate riznice.
