Srpski vladari od Stefane Nemanje do Stefana Lazarevića i Vuka Brankovića podizali su svoje zadužbine koje su danas spomenici kulture neprocenjive vrednosti.
Podizanje zadužbina bio je veoma raširen običaj među srpskim vladarima u srednjem veku. U Nemanjićkoj državi, počev od velikog župana Stefana Nemanje pa sve do poslednjeg, cara Uroša, a zatim u kraljevini Mrnjavčevića i u kneževini Lazara Hrebeljanovića, najzad, u despotovini Stefana Lazarevića i Đurđa Brankovića, svaki se vladar starao da podigne bar jednu veliku crkvu ili manastir, a bilo ih je koji su mogli da podignu i po desetak hramova. U XII i XIII veku samo su vladari i njihovi najbliži rođaci bili u mogućnosti da izgrade sebi zadužbine.
Manastiri se izdržavaju od imanja koja su im darovali ktitori. Misao darodavca, često zapisana u darovnim poveljama i navođena u natpisima, bila je iskupljenje grehova: svetitelj kome je hram posvećen postajao je ktitorov zastupnik pred Hristom na strašnom sudu.
Manastiri i crkve imali su i praktičnu namenu, i to ne samo onu uvek prisutnu da šire i učvršćuju veru u narodu. Po geografskom rasporedu, a bili su podizani na najvažnijim srednjevekovnim saobraćajnicama, može se zaključiti da su imali i političku ulogu. Neke crkve, su pored ovoga pomenutog, imale još jednu namenu – predstavljale su hramove u episkopskim sedištima, crkvenim upravnim centrima. Po toj ulozi proslavile su se Žiča i Peć, kao središta srpske arhiepiskopije, potom i patrijaršije. Najzad, mnogi su manastiri podizani da bi postali nadgrobne crkve svojih ktitora.
Presveta Bogorodica
Crkva je izgrađena na zidinama crkve iz 6. veka. To je prva zadužbina Stefana Nemanje. Nastala je u periodu od 1158-1162. godine. Dograđivana je u 14. veku. Radove je izvodila i nadgledala žena Stefana Nemanje - Ana, prva znamenita žena i monahinja manastira, sa svetovnim imenom Anastasija.
Sveti Nikola
Manastir Svetog Nikole je druga zadužbina Stefana Nemanje. Nalazi se kod Kuršumlije, u blizini reke Toplice. Završen je oko 1166. godine. Manastir je bio sedište episkopa, a kasnije mitropolita topličkih.
Đurđevi stupovi
Zadužbina velikog župana Stefana Nemanje, podignuta 1170/71. godine. Nemanja je ovaj manastir posvetio svetom Georgiju, u znak zahvalnosti za izbavljenje iz tamnice. Nalazi se na vrhu jednog brda u Rasu, kod Novog Pazara. Kralj Dragutin ga je kasnije obnovio i sagradio kulu sa kapelom.
Studenica
Studenica je najznačajnija zadužbina Stefana Nemanje. Nalazi se kod Ušća na Ibru i nedostižan je graditeljski uzor srednjevekovne Srbije. Manastir je izgrađen između 1183. i 1195. , a živopisan zaslugom Svetog Save 1208/09. godine. Kralj Radoslav je oko 1235. godine dogradio pripratu. Studenica je posvećena Uspenju Presvete Bogorodice.
Hilandar
Na temeljima napuštene grčke crkve, na najlepšem delu Svete Gore, nalazi se manastir Hilandar. Podigli su ga 1198/99. godine Simeon Nemanja i Sveti Sava uz pomoć kralja Stefana Prvovenčanog. Hilandar je duhovni i kulturni svetionik srpskog naroda kroz vekove. Na slici je Pirg (Kula) Svetog Save iz 1200. godine.
Žiča
Zadužbina kralja Stefana Prvovenčanog i Svetog Save. Građena je između 1208. i 1215., a živopisana oko 1220. godine. Nalazi se na putu Kraljevo – Mataruška Banja. Manastir Žiča je bio prvo sedište srpske arhiepiskopije. Saborna crkva je posvećena Vaznesenju Gospodnjem.
