Sever SAD zaleđen je zbog polarne temperature i vetrova koji dolaze s Arktika. Takođe, najavljen je i hladni talas koji će zahvatiti Evropu. Stoga se postavlja pitanje kako ćemo mi proći u toj "podeli minusa".

Takođe, iako se svet smeje na tvit američkog predsednika koji je za polarne temperature "okrivio" globalno zagrevanje, zbivanja u SAD gde je na sredjem zapadu temperatura i preko - 50, nameću neka važna pitanja.

Povezane vestiEKSTREMNE KLIMATSKE PROMENE U SRBIJI: evo kakve temperature nas čekaju

Najpre, prvo pitanje je zašto se beleže takvi hladni rekordi ako se svet globalno zagreva i ako je velikih zimskih minusa sve manje? Drugo, posebno zanimljivo je mogu li takve ekstremne hladnoće postati učestalije i u našem regionu.

Nad Zemljinim polovima, kako severnim, tako i južnim, u višim delovima atmosfere, u troposferi i stratosferi, nalaze se postojana područja niskog pritiska vazduha koja se nazivaju polarnim vorteksima, odnosno vrtlozima. U tim vorteksima, zbog rotacije Zemlje, vazduh kruži u smeru od zapada prema istoku.

Kada govorimo o severnoj hemisferi, ispod severnog vorteksa nalazi se masa hladnog, gustog, arktičkog vazduha. Mesto susreta hladnih polarnih suvih masa vazduha s toplim, vlažnijim, bliže ekvatoru, naziva se polarnim frontom i približno se proteže na oko 60º geografske širine, što znači negde iznad Skandinavskog poluostrva.

Polarni vorteks, čija snaga zavisi o veličini razlika u temperaturama na polovima i na ekvatoru, obično jača zimi, a slabi leti jer su zimi razlike veće, a leti slabije. Ali, s klimatskim promenama Severni pol ubrzano se zagreva, brže od ostatka sveta.

Razlog za to je činjenica da se svake godine bela površina leda koja reflektuje sunčevu svetlost sve više smanjuje, a površina tamnog mora koje upija sunce povećava. Tako se stvara povratna sprega otapanja leda i zagravanja.

Ovakvo ubrzano zagravanje Severnog pola dovodi do smanjenja razlike u temperaturama između polarnih i tropskih krajeva, a time i do smanjenja razlike u pristiscima. Zbog tog slabljenja, slabi i polarni vrtlog koji funkcioniše kao svojevrsni zid koji sprečava prodore hladnog vazduha na jug. On sve češće i sve više krivuda kao što reke krivudaju u nizijama, a povremeno dolazi i do njegovog raspada, uglavnom na dva dela.

Ovakve situacije obično nagoveštavaju nagli porast temperatura u stratosferi iznad Severnog pola na visinama između 20 i 30 kilometara. Nakon raspada, jedan deo vrtloga i ledenih masa arktičkog vazduha obično putuje prema Kanadi, a drugi prema Evroaziji.

Na visokim geografskim širinama, na kojima se nalaze Skandinavija i Kanada, u takvim okolnostima dolazi do jačanja anticiklona, odnosno visokog vazdušnog pritiska, što u slučaju Evrope omogućava stvaranje prohodnog puta za prodor hladnog vazduha iz Sibira prema jugu. Ovaj efekt posebno se pojačava ako je potpomognut ciklonima, odnosno niskim vazdušnim pritiskom na području Sredozemlja.

Svi se s pravom pitaju, mogu li i Evropu, odnosno naš region zahvatiti takve polarne temperature.

Evropa je poslednjih decenija uglavnom bila pošteđena izrazito velikih prodora polarnih vrtloga kakvi su zimi često harali severom SAD-a. Međutim, analiza meteoroloških podataka kroz poslednje tri decenije pokazuje da se zimski polarni vrtlog sve više seli na istok – sa severozapada SAD-a, prema severoistoku SAD-a i dalje prema Evroaziji.

U čemu je stvar? U suštini, nad Zemljinim polom postoje dva polarna vrtloga - jedan u stratosferi na visini od oko 20.000 metara i drugi u troposferi na visini između 5.500 i 9.000 metara. Kada meteorolozi govore o polarnom vrtlogu, obično misle na onaj niži, u troposferi.

Međutim, studija iz 2016. posvetila je posebnu pažnju stratosferskom vrtlogu koji može imati veći, mada suptilniji uticaj na vremenske prilike na srednjim geografskim širinama.

Meteorološki podaci korišćeni u analizi pokazali su da taj vrtlog poslednjih 30 godina slabi i putuje prema istoku. Njegovo slabljenje znači da može jače krivudati i tako se čak i odcepiti od polarnih krajeva i spustiti duboko prema jugu, što se može dogoditi čak i krajem zime.

Studija je takođe utvrdila da postoji neka bliska povezanost između smanjenja arktičkih površina pod ledom i pomeranja vorteksa, ali za sada ne mogu podrobnije razasniti koji bi mehanizam mogao biti odgovoran za to.

Tekst: Nenad Jarić Dauenhauer 

Izvor: Index