NAJLEPŠI MANASTIRI I CRKVE U SRBIJI: ovo su zadužbine najpoznatije srpske vladarske dinastije Nemanjić

Podizanje zadužbina bio je veoma raširen običaj među srpskim vladarima u srednjem veku. U Nemanjićkoj državi, počev od velikog župana Stefana Nemanje pa sve do poslednjeg, cara Uroša, a zatim u kraljevini Mrnjavčevića i u kneževini Lazara Hrebeljanovića, najzad, u despotovini Stefana Lazarevića i Đurđa Brankovića, svaki se vladar starao da podigne bar jednu veliku crkvu ili manastir, a bilo ih je koji su mogli da podignu i po desetak hramova. U XII i XIII veku samo su vladari i njihovi najbliži rođaci bili u mogućnosti da izgrade sebi zadužbine.

Presveta Bogorodica

Crkva je izgrađena na zidinama crkve iz 6. veka. To je prva zadužbina Stefana Nemanje. Nastala je u periodu od 1158-1162. godine. Dograđivana je u 14. veku. Radove je izvodila i nadgledala žena Stefana Nemanje - Ana, prva znamenita žena i monahinja manastira, sa svetovnim imenom Anastasija.

Sveti Nikola

Manastir Svetog Nikole je druga zadužbina Stefana Nemanje. Nalazi se kod Kuršumlije, u blizini reke Toplice. Završen je oko 1166. godine. Manastir je bio sedište episkopa, a kasnije mitropolita topličkih.

Đurđevi stupovi

Zadužbina velikog župana Stefana Nemanje, podignuta 1170/71. godine. Nemanja je ovaj manastir posvetio svetom Georgiju, u znak zahvalnosti za izbavljenje iz tamnice. Nalazi se na vrhu jednog brda u Rasu, kod Novog Pazara. Kralj Dragutin ga je kasnije obnovio i sagradio kulu sa kapelom.

Studenica

Studenica je najznačajnija zadužbina Stefana Nemanje. Nalazi se kod Ušća na Ibru i nedostižan je graditeljski uzor srednjevekovne Srbije. Manastir je izgrađen između 1183. i 1195. , a živopisan zaslugom Svetog Save 1208/09. godine. Kralj Radoslav je oko 1235. godine dogradio pripratu. Studenica je posvećena Uspenju Presvete Bogorodice.

Hilandar

Na temeljima napuštene grčke crkve, na najlepšem delu Svete Gore, nalazi se manastir Hilandar. Podigli su ga 1198/99. godine Simeon Nemanja i Sveti Sava uz pomoć kralja Stefana Prvovenčanog. Hilandar je duhovni i kulturni svetionik srpskog naroda kroz vekove. Na slici je Pirg (Kula) Svetog Save iz 1200. godine.

Žiča

Zadužbina kralja Stefana Prvovenčanog i Svetog Save. Građena je između 1208. i 1215., a živopisana oko 1220. godine. Nalazi se na putu Kraljevo – Mataruška Banja. Manastir Žiča je bio prvo sedište srpske arhiepiskopije. Saborna crkva je posvećena Vaznesenju Gospodnjem.

PageBreak

Mileševa

Zadužbina kralja Vladislava, nalazi se u blizini Prijepolja. Manastir je podignut pre 1228. godine i posvećen Vaznesenju Gospodnjem. Živopisan je po želji Svetog Save. Mileševska freska “Beli Anđeo” pokazuje svu lepotu srpskog srednjevekovnog slikarstva. U Mileševi je od 1237. do 1594. godine počivalo telo Svetog Save.

Pećka patrijaršija

Kompleks crkava, građen preko stotinu godina. Crkvu Svetih Apostola podigao je 1230. godine, po želji Svetog Save, arhiepiskop Arsenije. Crkvu Svetog Dimitrija pre 1324. godine gradi arhiepiskop Nikodim, a crkvu Bogorodice Odigitrije, mali hram Svetog Nikole i pripratu koja povezuje ove tri crkve, oko 1330. godine arhiepiskop Danilo II.

Sopoćani

Zadužbina kralja Uroša I, podignuta oko 1255. godine i posvećena Svetoj Trojici. U vreme cara Dušana oko 1340. dozidana je priprata sa zvonikom. Crkva je živopisana između 1263. i 1268. godine. Manastir se nalazi na izvoru Raške, kod Novog Pazara. Sopoćani su na listi svetske kulturne baštine.

Gradac

Zadužbina kraljice Jelene Anžujske, žene kralja Uroša I, nalazi se zapadno od Brvenika na Ibru. Manastir je podignut oko 1270. godine, a živopisan oko 1275. godine. Kraljica je ovde osnovala prvu žensku školu. Gradac je posvećen Blagovestima.

Morača

Zadužbina kneza Stefana Nemanjića, Vukanovog sina. Nalazi se kod Kolašina, iznad reke Morače. Manastir je izgrađen 1252. godine i posvećen Uspenju Presvete Bogorodice. U Morači se nalazi “Sveti Ilija u pustinji”, jedna od najlepših fresaka XIII veka.

Davidovica

Zadužbina Dimitrija Nemanjića, najmlađeg Vukanovog sina, koja je po njegovom monaškom imenu David dobila ime Davidovica. Nalazi se na obroncima planine Jadovnik, nedaleko od Prijepolja, u jugoistočnoj Srbiji. Manastir je izgrađen 1281. (1282.) godine, a crkva je posvećena Bogojavljenju.

Rača

Manastir Rača, sa Vaznesenjskom crvom, nalazi se na padinama Tare, nedaleko od Bajine Bašte. Podigao ga je 1276. mladi kraljević Dragutin, praunuk Nemanjin. Nekada je bio jedan od centara srpske pismenosti i prepisivačke delatnosti.

Arilje

Zadužbina kralja Dragutina, podignuta pre 1295. godine i posvećena svetom Ahiliju Lariskom. Manastir je bio sedište moravičkih episkopa. Crkva je živopisana 1296. godine i u njoj se nalazi najveća galerija portreta Nemanjića XIII veka.

Bešenovo

Manastir Bešenovo je jedini manastir na Fruškoj gori čiji se nastanak vezuje za svetu lozu Nemanjića. Prema predanju, osnovao ga je kralj Dragutin krajem 13. veka i posvetio ga Svetim arhangelima Mihailu i Gavrilu. Manastir je tokom II svetskog rata opustošen i porušen do temelja.

PageBreak

Papraća

Po predanju, Papraća je zadužbina kralja Dragutina i njegovih sinova Urošica i Vladislava II. Današnja crkva je podignuta na temeljima stare, početkom XVI veka. Nalazi se kod Zvornika, na izvoru reke Spreče. Manastir Papraća posvećen je Blagovestima.

Tronoša

Manastir Tronoša podignut je početkom 14. veka, kao zadužbina kralja Dragutina i njegove supruge, kraljice Kataline. Na Božić 1317. godine prvi put su zazvonila zvona oglašavajući rođenje ove podrinjske lepotice. Crkva je posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice.

Tvrdoš

Crkvu Uspenja Presvete Bogorodice – manastir Tvrdoš, kraj Trebinja, osnovao je u 4. veku car Konstantin sa majkom Jelenom. Ovu najpoznatiju svetinju humske zemlje, u čijoj je blizini 1277. kao monah preminuo njegov otac Uroš, obnovio je kralj Milutin krajem 13. ili početkom 14. veka.

Crkva u Hilandaru

Današnja saborna crkva u Hilandaru, posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice, zadužbina je kralja Milutina. Podignuta je 1303. (ili 1293. godine), na temeljima crkve koju su sagradili Simeon Nemanja i Sveti Sava. Spoljnu pripratu oko 1380. godine dogradio je knez Lazar.

Crkva Bogorodice Ljeviške

Prizrensku katedralu posvećenu Bogorodici, kralj Milutin je sazidao 1306-1307. godine na ostacima crkve iz XIII veka. Arhitektonski veoma uspela građevina čije jezgro čini petokupolna crkva upisanog krsta. Crkva je upisana u listu svetske kulturne baštine.

Kraljeva crkva u Studenici

U neposrednoj blizini saborne crkve u Studenici, zadužbini Stefana Nemanje, nalazi se crkva posvećena svetom Joakimu i Ani. Podigao je 1313/14. godine kralj Milutin, pa je poznata i kao “Kraljeva crkva”. Po svom graditeljskom skladu i živopisu ubraja se u red najlepših hramova srednjeg veka.

Gračanica

Zadužbina kralja Milutina, podignuta 1315. godine, nalazi se u blizini Prištine. Gračanica je jedna od najočuvanijih i najlepših crkava srpske srednjevekovne arhitekture. Freske izuzetne umetničke vrednosti oslikane su 1321/22. godine. Spoljna priprata crkve dozidana je 1383. godine. Gračanica je posvećena Blagovestima.

Banjska

Zadužbina i mauzolej kralja Milutina, izgrađen je 1312-1316. godine i posvećen Svetom Stefanu. Posle rušenja u tursko vreme, crkva je pretvorena u džamiju. Prvobitno je imala bogatu skulpturalnu dekoraciju. Freske nisu sačuvane.

Dečani

Zadužbina kralja Stefana Dečanskog i njegovog sina cara Dušana, nalazi se ispod Prokletija u Metohiji. Manastir je građen od 1327. do 1335. , a živopisan od 1335. do 1350. godine. Visoki Dečani su jedna od najvećih i najraskošnijih srpskih crkava srednjeg veka. Crkva je posvećena Vaznesenju Gospodnjem.

Gorioč

Manastir Gorioč, metoh manastira Dečani, sa crkvom Svetog Nikole, konakom i zvonikom, nalazi se na Beloj Steni iznad gradića Istok. Po narodnom predanju, podigao ga je kralj Stefan Dečanski i posvetio Svetom Nikoli u znak zahvalnosti što mu je svetitelj "ogorele" oči na tom mestu zalečio.

Sveti Arhangeli

U klisuri reke Bistrice, 3 km jugoistočno od Prizrena, nalazi se manastir sa crkvom posvećenom svetim arhanđelima - ktotorija i mauzolej najmoćnijeg srpskog srednjevekovnog vladara, kralja, a od 1346. godine cara Dušana.

Matejča

Visoko na Skopskoj Crnoj Gori, u blizini Kumanova, nalazi se manastir Matejča. Manastir je počeo da gradi car Dušan, a završili su ga njegova žena, carica Jelena i sin, car Uroš nakon 1355. godine. Crkva je posvećena Uspenju Presvete Bogorodice.

Krka

U dalmatinskom zaleđu, između Knina i Šibenika, nalazi se manastir Krka, zadužbina Jelene Šubić, ćerke kralja Stefana Dečanskog i sestre cara Dušana. Krka je duhovni i kulturni centar pravoslavlja u Dalmaciji, koji se prvi put pominje 1350. godine. Crkva je posvećena svetom Arhangelu Mihailu.

Ravanica

Zadužbina kneza Lazara, nalazi se u blizini Ćuprije. Građena je između 1375. i 1377., a živopis je završen oko 1387. godine. Podizanjem Ravanice počinje novi, moravski stil u arhitekturi i slikarstvu srednjevekovne Srbije. Crkva je posvećena Vaznesenju Gospodnjem.

Ljubostinja

Zadužbina knjeginje Milice, nalazi se kod mesta Trstenika. Crkvu je pred Kosovsku bitku, oko 1387/88. godine, u najlepšem duhu moravske škole, sazidao Rade Neimar. Između 1402. i 1405. godine monah Makarije je crkvu živopisao. Ljubostinja je posvećena Uspenju Presvete Bogorodice.

Veliki Meteori

Zadužbina svetog Atanasija i Joasafa Meteorita, poslednjeg Nemanjića, sina Simeona (Siniše) despota, a kasnije cara srpske države u Epiru i Tesaliji. Nalazi se na vrhu jedne od čudesnih stena u Tesaliji. Manastirska crkva, podignuta 1388. godine na temeljima stare, posvećena je Preobraženju Gospodnjem.

Izvor: Zadužbine Nemanjića